Nedir ve Nasıl Nedir ve Nasıl Yapılır
Katma Değer Vergisi
Ara malları ve hizmetlerin (bir önceki üretim aşamasından yapılan alışların) vergi matrahından düşülmesine imkan veren veya her aşamadaki katma değeri vergileyen bir yazılı muamele vergisi türü. Katma değer, basit bir tarifle; belirli bir üretim aşamasında belirli bir mal için yapılan faktör ödemelerinin (ücret, faiz, kar, rant) toplamıdır. Bir başka ifadeyle belirli bir üretim aşamasındaki bir firmanın satışları ile bir önceki aşamalardan yapılan alışlar arasındaki farktır. Bir ekonomide bütün firmaların meydana getirdiği katma değerler toplanırsa, o ülkedeki gayrisafi milli hasıla bulunmuş olur.
Katma değer vergisinin türleri firmaların üretim esnasında kullandığı sabit varlıkların tabi olacağı işleme göre üç şekilde ortaya çıkar. Katma değerin bir firmanın satışlarından bir önceki aşamadan alışların düşülmesi ile bulunduğunu belirtmiştik. Eğer sabit varlıkların maliyeti alındığı dönemde satışlardan düşülürse tüketim tipi katma değer vergisi ortaya çıkar.
Sabit varlıkların toplam maliyeti yerine amortismanın satışlardan düşülmesine imkan verilirse, gelir tipi katma değer vergisi; sabit varlıkların ne maliyetinin ne de amortismanın satışlarından düşülmesine imkan vermeyen vergi türüne de gayrisafi milli hasıla tipi katma değer vergisi denilir.
En kolay ve yaygın olan katma değer vergisi türü, tüketim tipi olanıdır. Zira bu KDV türü, ekonominin tamamı düşünülürse, sadece tüketim mallarını vergilendirdiğinden perakende satış vergisinden farksızdır. Gelir tipi katma değer vergisinin matrahı ise gelir vergisi matrahı ile aynıdır.
Vergi hesaplanırken ise genellikle iki usül (metod) uygulanır. Bunlardan birincisi, verginin doğrudan doğruya katma değer üzerinden hesaplanmasıdır. Katma değer ya faktör ödemeleri toplanarak (toplama) veya satışlardan alışlar düşülerek (çıkartma) bulunduğuna göre, bu usül genellikle toplama metodu ve çıkartma metodu diye ikiye ayrılır. ikinci usül vergi mahsubu metodudur. Bu metodda, satış üzerinden ödenen vergilerden alış üzerinden ödenen vergileri düşürülür. Geriye kalan vergi, o aşamada ödenecek vergidir.
Tabloda ödenecek vergi sütunu, o aşamadaki katma değer vergisini göstermektedir. Görüldüğü gibi vergi katma değer metoduna göre her aşamadaki katma değere % 10 vergi oranı uygulayarak veya her aşamada satış üzerinden hesaplanan vergilerden alış üzerinden ödenen vergilerin düşülmesi ile bulunur. Sonuç aynıdır. Ancak katma değerin bulunması daha zor olduğundan genellikle yaygın olan vergi alma usülü vergi mahsubu yöntemidir.
Katma Değer Vergisi 1.1.1985 tarihinden itibaren 3065 sayılı kanunla Türk vergi sistemine girmiştir. Gelir vergisinden sonra Türkiye’nin ikinci büyük vergisidir. Vergi, esas itibariyle tüketim tipi katma değer vergisidir. Vergi konusunu, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin ticari, sınai, zirai ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yaptıkları teslimler ve hizmetler teşkil etmektedir.
ihracat, deniz, hava ve denizyolu araçları, transit taşımacılık vergiden istisna edilmiştir. Ayrıca sosyal ve asgari amaçlarla belirli faaliyetler vergi dışı bırakılmıştır. Verginin genel nisbeti % 10’dur. Mükellefler işlemleri (teslimi, hizmet ifası) üzerinden hesaplanan Katma Değer Vergisinden, aynı dönemde kendilerine yapılan teslim ve hizmetlere ilişkin belgelerdeki Katma Değer Vergisini indirerek varsa farklı dönemi (1 veya 3 ay) takip eden belli sürede vergi dairesine öderler.
