Nedir ve Nasıl Nedir ve Nasıl Yapılır
Geviş Getirenler
takımına giren bir alt takımı Ruminantia. Cücegeyikgiller Tragulina, topuktabanlılar Tylopoda, sığır ve davarlar Pecora olmak üzere üç üst familyası mevcuttur. Geyikler, zürafalar, antiloplar, deve ve lamalar, keçiler, koyunlar, sığırlar boğa, Tibet sığırı, Hint mandası, misk sığırı, yaban sığırı ve Amerika bizonu geviş getiren hayvanlardır. Besinlerini midelerinde topladıktan sonra, tekrar ağıza getirip, geviş getirme olarak bilinen iyice çiğneyip, ezme işini yaptıklarından bu ad ile anılırlar
Geviş getiren memelilerin diş takımları tam değildir. Üst kesici ve dolayısı ile köpek dişleri bulunmaz. Alt çenelerinde kürek şeklinde altışar kesici diş vardır ve alt köpek dişleri de kesici görevini yapar. Mideleri 4 en az 3 bölmelidir.
Bitki hücrelerinin çeperlerinin yapısında bulunan selülozun sindirimi zordur. Sindirimi için selülaze enzimine ihtiyaç vardır. Bu enzim pek az organizma tarafından üretilir. insanın sindirim sisteminde bu enzim bulunmadığından selüloz sindirilemez. Bu yüzden insanda selülozun enerji yönünden değeri yoktur. Ancak barsak hareketlerini kolaylaştırıcı ve kabızlığı önleyici etkisi vardır.
Otçul memelilerde selüloz parçalayıcı enzimler, sindirim kanalının özelleşmiş kısımlarında barınan mikroorganizmalar çoğunlukla bakteri ve prutozoa tarafından üretilir. Bazı karıncaların da midelerinde sindirime yardımcı olan mikroorganizmalar mevcuttur. Selüloz parçalayıcı bu tip mikroorganizmalar, tavşanlarda körbarsak ve apandisitin içinde bulunur.
Geviş getiren hayvanlar, sindirim sistemlerinde selülozu glikoza parçalayabilen enzimlere sahip bakteri ve protozoalara sahiptir. Bu mikroorganizmalar, sığır ve koyun gibi geviş getirenlerin yemek borusunun sonunda ve gerçek midenin önünde bulunan işkembe, börkenek ve kırkbayır olarak adlandırılan üç büyük ek midede barınırlar.
Bitkisel besinlerin protein değeri az olduğundan, geviş getiren hayvanlar bol yemek zorundadırlar. Sindirimden önce yiyeceklerini genişleyebilen işkembelerine depolarlar. işkembe ve börkenek, depo ve mayalanma yeri olarak kullanılır. işkembeye rumen gelen besinlerin çoğunluğunun selüloz zarları buradaki bakteriler tarafından parçalanır. Buradan da ikinci mideye börkenek=reticulum geçerek
mayalar vasıtasıyla yumuşatılır. Hayvan bilhassa istirahat halinde refleks geğirme hareketleriyle besini azar azar ağzına getirir. Alt çenenin yana doğru yaptığı hareketlerle dişleri ve damak arasında iyice ezer geviş getirme olayı ve ikinci defa yutar. Bu defa besinler doğrudan üçüncü bölüme kırkbayır=omasus ve buradan da asıl mideyi teşkil eden ve diğer memelilerin midesinde olduğu gibi hidroklorik asit ihtiva eden dördüncü kısma şirden=obamasum geçerek iyice sindirilip ince barsağa aktarılır.
Selüloz sindirimi daha çok işkembe ve börkenek arasında vukü bulur ve eriyik hale geçen ürünlerle mikroorganizmaların ürettiği yağ asitleri bu bölümlerin mukozası tarafından emilir. Suyun yaklaşık % 60-70i ve bazı yağ asitleri kırkbayırda emilir ve kalan kısım asıl mide olan son bölüme geçer.
Geviş getirenlerin midelerindeki mikroorganizmaların faaliyeti ilginçtir. Mikroorganizmaların çoğunluğunun bulunduğu ve selüloz sindiriminin başladığı yer işkembedir. işkembede selüloz parçalayıcı bakterilerle birlikte bol miktarda simbiyont ortak yaşayan kirpikli protozoalar bir hücreliler
da mevcuttur. Geviş getirenler vücutları için gerekli proteinin büyük bölümünü bitkilerden değil, simbiyont mikroorganizmalardan sağlarlar. Bu mikroorganizmalar hem sindirimde görev alır hem de besin kaynağı oluştururlar.
işkembede bol bulunan kirpikliler, geviş getiren hayvan tarafından bitkisel besinlerin yanında yavaş yavaş ve azar azar sindirilir. Bitki hücrelerinin selüloz zarlarını parçalayan bakteriler görevlerini bitirdiğinde demlendirici denen başka mikroorganizmalar tarafından sindirilir. Bunlar da son bölümde hidroklorik asitle öldürülerek sindirilir. Böylece mikroorganizmalar hem sindirime yardım etmiş hem de protein kaynağı olarak görev yapmış olurlar.
Evcil bir sığırın midesi, yaklaşık olarak karın boşluğunun dörtte üçünü kapsar. Orta irilikte bir öküzün yalnız işkembesinin kapasitesi 100-300 litreyi bulur. Cüce geyik, deve ve lamaların mideleri üç gözlü olup, kırkbayır bulunmaz. Bunlar su oranı yüksek olan ve sindirimi daha kolay olan bitkisel besinlerle beslenirler.
